Μετέωρα

Μετέωρων Γεωγραφία

Βράχοι απότομοι και με παράδοξα σχήματα ανάμεσα στα όρη Καμβούνια (Χάσια), Αντιχάσια και Κόζιακα τον νομού Τρικάλων και σε απόσταση εννέα χλμ. από την Καλαμπάκα. Το ύψος των βράχων αυτών αρχίζει από μερικές δεκάδες μέτρα και φτάνει ως 400. Πάνω στα Μετέωρα βρίσκεται από το 14ο αιώνα. Ομώνυμο συγκρότημα μοναστηριών. Οι βράχοι των Μετεώρων καλύπτουν έκταση δυο χλμ.

Το γεωλογικό αυτό φαινόμενο απασχόλησε πολλούς Έλληνες και ξένους επιστήμονες, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να δώσουν εξήγηση για το σχηματισμό των τεράστιων αυτών βράχων. Πιο σωστή φαίνεται ή άποψη τον Γερμανού γεωλόγου Philipson, ο οποίος πιστεύει ότι οι τεράστιοι βράχοι των Μετεώρων δημιουργήθηκαν από ποταμίσιες πέτρες και ασβεστολιθικά στρώματα στο δέλτα ενός μεγάλου ποταμού, πού χυνόταν για εκατομμύρια χρόνια στο στενό θαλάσσιο χώρο, που κάλυπτε τη Θεσσαλία. Όταν, μετά από πολλούς αιώνες, τα νερά αποτραβήχτηκαν από τη Θεσσαλία και το στενό των Τεμπών και χύθηκαν στο σημερινό Αιγαίο, ο κώνος αυτός παράμεινε. Κατά την τριτογενή περίοδο, που διαμορφώθηκε η οροσειρά της Πίνδου, οι συμπαγείς αυτοί όγκοι αποκόπηκαν και σχηματίστηκε ανάμεσά τους η κοιλάδα τον Πηνειού. Εξαιτίας διαφόρων γεωλογικών μεταβολών, ο αρχικός συμπαγής κώνος χωρίστηκε σε άλλους μικρότερους, οι οποίοι, με την αιολική διάβρωση, πήραν διάφορα σχήματα.

Για τα Μετέωρα, αν και μοναδικό στον κόσμο γεωλογικό φαινόμενο, δεν υπάρχουν φανταστικές ιστορίες ούτε θρύλοι και ακόμα κανένας Έλληνας ή ξένος ιστορικός δεν αναφέρει στα έργα του για τα Μετέωρα, ενώ αναφέρουν τις κωμοπόλεις, πού υπήρχαν στην περιοχή αυτή της Θεσσαλίας. Μόλις, τα τελευταία χρόνια, άρχισαν οι ιστορικοί να ασχολούνται με αυτά.

Το απρόσιτο και άγριο αυτό τοπίο αποτέλεσε καταφύγιο των ανθρώπων, για να προφυλαχθούν από τους διάφορους καταχτητές, οι οποίοι εισέβαλαν, κατά καιρούς, στη Θεσσαλία.

Επίσης, πολλοί ασκητές στην αρχή και μοναχοί αργότερα, θέλοντας να αποφύγουν τα εγκόσμια και να φτάσουν στη χριστιανική τελειότητα, βρήκαν την ασφάλεια και την ηρεμία πάνω στην ουράνια γαλήνη των βράχων και ένιωθαν να βρίσκονται πιο κοντά στο Θεό. Οι ασκητές αυτοί αρχικά ζούσαν απομονωμένοι και προσεύχονταν μέσα σε μικρά παρεκκλήσια, που τα ονόμαζαν προσευχάδια. Αργότερα όμως, ενώθηκαν και οργάνωσαν σκήτες για να μπορούν να ασκούν καλύτερα τα θρησκευτικά καθήκοντά τους.

Δεν είναι γνωστό πότε ανέβηκαν οι πρώτοι μοναχοί στα Μετέωρα, γιατί όλες οι γραπτές πηγές, που υπάρχουν, παρουσιάζουν το μοναχισμό, όταν είχε πια οργανωθεί. Πολλοί βυζαντινολόγοι υποστηρίζουν ότι οι μοναχοί που βρίσκονταν στα Μετέωρα, ήταν οργανωμένοι σε σκήτες πριν από το 10 αιώνα. μ.Χ., ενώ άλλες πληροφορίες αναφέρουν ως πρώτο ασκητή κάποιο Βαρνάβα, ο οποίος ίδρυσε την πολύ παλιά σκήτη του Αγίου Πνεύματος, γύρω στα 950 - 970. Στις αρχές του 11ου αιώνα, κάποιος κρητικός μοναχός Ανδρόνικος ίδρυσε τη σκήτη της μεταμόρφωσης και, το 1160 μ.Χ., άλλοι ασκητές ίδρυσαν τη σκήτη Σταγών ή Δούπιανη.

Τον 14ο αιώνα, ο ασκητής Βαρλαάμ ίδρυσε το Μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών και των Αγίων Πάντων, ενώ άλλοι, άγνωστοι μοναχοί, ίδρυσαν τα Μοναστήρια της Αγίας Τριάδας, της Υπαπαντής, του Ρουσάνου, του Αγίου Στεφάνου, του Αγίου Νικολάου τον Αναπαυσά, του Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά, των Αγίων Θεοδώρων, του Αγίου Νικολάου του Μπάντοβα, της Παναγίας της Μήκανης, του Αγίου Γρηγορίου, του Αγίου Αντωνίου, του Παντοκράτορα, των Αγίων Αποστόλων, της Αγίας Μονής Προδρόμου, της Μονής Υψηλοτέρας ή Καλλιγράφων, τον Μοδέστου, του Αγίου Δημητρίου, τον αποστόλου Πέτρου, των Ταξιαρχών και του Ιωάννη του Μπουνήλα.

Το μοναστηριακό αυτό συγκρότημα, με την πάροδο τον χρόνον, οργανώθηκε και, αφού ενισχύθηκε από διάφορες δωρεές και προνόμια πολλών χριστιανών αρχόντων, συγκέντρωσε πολλούς μοναχούς και ασκητές, με αποτέλεσμα να φτάσει στη μεγαλύτερή του ακμή, γύρω στο 17ο αιώνα. Από τότε όμως άρχισε να παρακμάζει και, σήμερα, λειτουργούν μόνο τα Μοναστήρια του Βαρλαάμ, της Μεταμόρφωσης, του Αγίου Νικολάου τον Αναπαυσά, του Ρουσάνου, της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Στεφάνου, ενώ από ορισμένα άλλα σώζονται μόνο τμήματα, γιατί τα υπόλοιπα έχουν εξαφανιστεί. Οι πρώτοι ασκητές ανέβαιναν πάνω στα Μετέωρα με διαδοχικές σκαλωσιές, οι οποίες στηρίζονταν σε δοκάρια, που σφήνωναν σε τρύπες μέσα στα βράχια. Αργότερα, τις σκαλωσιές αυτές τις αντικατάστησαν με ανεμόσκαλες, ενώ πολλούς τους τραβούσαν επάνω με το δίχτυ. Το 1922 όμως λαξεύτηκαν πάνω στα βράχια διάδρομοι και σκαλοπάτια και, έτσι, σήμερα, οι επισκέπτες ανεβαίνουν πάνω στα μοναστήρια με μεγάλη άνεση και ασφάλεια.

Μετεώρων Μοναστήρια

Ιερή Μονή Βαρλαάμ.

Η Ιερά Μονή του Βαρλαάμ βρίσκεται απέναντι από το Μεγάλο Μετέωρο. Γύρω στα 1350 μ.Χ., ο ασκητής Βαρλαάμ ανέβηκε πρώτος πάνω στο βράχο αυτό και έχτισε την Εκκλησία των Τριών Ιεραρχών και μερικά κελιά, τα οποία καταστράφηκαν, μετά το θάνατό του. Το 1513, οι αδερφοί Νεκτάριος και Θεοφάνης, της οικογένειας των Αψαράδων, από τα Γιάννενα, ανέβηκαν πάνω στο βράχο, ξανάχτισαν την εκκλησία των Τριών Ιεραρχών και, λίγο αργότερα, τους ναούς των Αγίων Πάντων και του Προδρόμου. Ο Ιερός Ναός των Αγίων Πάντων είναι σταυροειδής με έναν τρούλο στο νάρθηκα και έναν στον κύριο ναό. Το 1543, ο καλλιτέχνης της κρητικής σχολής Φράγκος Κατελάνος από την Θήβα αγιογράφησε το Ιερό Βήμα και της τοιχογραφίες του καθολικού. Το 1566, ο ιερέας από τη Θήβα Γεώργιος αγιογράφησε το νάρθηκα. Ο Ιερός Ναός των Τριών Ιεραρχών αγιογραφήθηκε, το 1637, από τους μοναχούς Κύριλλο και Σέργιο. Στο σκευοφυλάκιο τον μοναστηριού υπάρχουν λείψανα αγίων, διάφορα εκκλησιαστικά σκεύη, ιερά άμφια, ευαγγέλια και χειρόγραφα, γραμμένα σε περγαμηνή, και πλούσια βιβλιοθήκη.

Το καθολικό της ιεράς μονής είναι αφιερωμένο στη μνήμη των αγίων Πάντων και το έκτισαν οι αδελφοί μοναχοί Θεοφάνης και Νεκτάριος, το 1541-1544. Υπάρχει, επίσης, στην ιερά μονή και το παρεκκλήσι των Τριών Ιεραρχών επάνω στον πρώτο ιερό ναΐσκο, που οικοδόμησε ο αναχωρητής Βαρλαάμ. Σημαντικά κτίσματα είναι η παλαιά τράπεζα η εστία (μαγειρείο) και το γηροκομείο (νοσοκομείο). Επίσης, στην ιερά μονή υπάρχει πλούσια και αξιόλογη συλλογή χειρογράφων, ιερών εικόνων και ιερών κειμηλίων.

Ιερά Μονή της Μεταμορφώσεως.

Ο βράχος της Ιεράς Μονής Μεταμόρφωσης είναι ο μεγαλύτερος των Μετεώρων και πρώτος οικιστής του θεωρείται ο αγιορείτης μοναχός Αθανάσιος, ο οποίος τον ονόμασε «Μετέωρα». Από αυτόν πήραν το όνομα και όλοι οι άλλοι βράχοι. Ο μοναχός Αθανάσιος έχτισε την Εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, πριν από το 1380, η οποία ανακαινίστηκε από το μοναχό Ιωάσαφ, στα 1387 - 1388, και από το μοναχό Συμεών, στα 1541- 1542. Είναι μεγαλοπρεπής με ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο και ξυλόγλυπτο ηγουμενικό θρόνο. Οι τοιχογραφίες της ιεράς μονής πρέπει να έγιναν το 15ο αιώνα. Στο σκευοφυλάκιο τον μοναστηριού σώζονται τα λείψανα των ιδρυτών Αθανάσιου και Ιωάσαφ, λείψανα άλλων αγίων, ιερά άμφια των πρώτων μοναχών, ιερά αργυρά σκεύη και βιβλιοθήκη με περισσότερους από 500 τόμους και παλιά βιβλία. Ως το 1923, η ανάβαση γινόταν με ανεμόσκαλες και με το δίχτυ και, μετά, λαξεύτηκαν διάδρομοι και σκαλοπάτια για την άνετη ανάβαση των επισκεπτών.

Η Ιερά Μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ή του Μεγάλου Μετεώρου ιδρύθηκε, στα μέσα τον 14ον αιώνα, από τον όσιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη (πρώτο κτήτορα και οργανωτή τον μοναστικού κοινοβίου) στον μεγαλύτερο βράχο, που ονομάστηκε πλατύς λίθος. Ο διάδοχός του και δεύτερος κτήτορας της ιεράς μονής υπήρξε ο μοναχός όσιος Ιωάσαφ, πρώην βασιλεύς Ιωάννης Ουρέσης, γιος του Σερβοέλληνα βασιλιά Συμεών Ούρεση Παλαιολόγου, που είχε έδρα τα Τρίκαλα. Στο ιερό του καθολικού υπάρχουν σημαντικές τοιχογραφίες της μακεδονικής σχολής, ενώ οι αξιόλογες τοιχογραφίες στον κυρίως ναό και στον νάρθηκα θεωρούνται ότι ανήκουν στον Τζώρτζη, μαθητή τον Θεοφάνη του Κρητός. Στην ως άνω ιερά μονή υπάρχουν τα παρεκκλήσια της Θεομήτορος (Παναγίας της Μετεωρίτισσας Πέτρας), του Ιωάννη του Προδρόμου, των αγίων ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης και του αγίου Νεκταρίου (σύγχρονου). Τα σημαντικότερα κτίσματα είναι η εστία (μαγειρείο), το γηροκομείο, η τράπεζα. Στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Μετεώρου υπάρχει πλούσια και αξιόλογη συλλογή χειρογράφων, ιερών εικόνων και ιερών κειμηλίων.

Ιερά Μονή του Ρουσάνου.

Πήρε το όνομά της από τον πρώτο οικιστή, πού ανέβηκε στο βράχο αυτό, το Ρουσάνο. Ως το 1897, ανέβαιναν επάνω στο μοναστήρι με ανεμόσκαλες, αργότερα όμως ο βράχος αυτός ενώθηκε με την απέναντι πλαγιά με δυο ξύλινες γέφυρες και, το 1930, έγινε μία μόνιμη κατασκευή, για να φτάνει ο επισκέπτης στο μοναστήρι άνετα. Ιδρύθηκε, το 1380, από τους μοναχούς Νικόδημο και Βενέδικτο και ανακαινίστηκε, το 1545, από τους ιερομόναχους Μάξιμο και Ιωάσαφ από τα Γιάννενα. Η Ιερά Μονή Ρουσάνου είναι χτισμένη σε βυζαντινό ρυθμό με θαυμάσιες τοιχογραφίες, πολλές από τις οποίες διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση.

Η Ιερά Μονή του Ρουσάνου ήταν, πρώτα, ανδρικό μοναστήρι ενώ, τώρα, είναι γυναικείο. Ο πρώτος ή οι πρώτοι κτήτορες έκτισαν το μοναστήρι, τον 14ο με 15ο αιώνα. Τη σημερινή μορφή την πήρε, στις αρχές του 16ου αιώνα, από τους αδελφούς ιερομόναχους Ιωάσαφ και Μάξιμο από τα Γιάννενα. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στη μεταμόρφωση του Σωτήρος. Επίσης, τιμάται και η μνήμη της αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου). Οι τοιχογραφίες είναι αξιόλογες και έγιναν από άγνωστο ζωγράφο, επηρεασμένο από την κρητική σχολή, επί ιερομόναχου Αρσένιου, (ίσως από τον Τζώρτζη, μαθητή τον Θεοφάνη του Κρητός)

Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος.

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία για την ίδρυση του μοναστηριού αυτού. Οι πληροφορίες αναφέρουν ως ιδρυτή το μοναχό Δομέτιο, δε γνωρίζουμε όμως αν η άποψη αυτή είναι σωστή. Το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας πρέπει να χτίστηκε, στο διάστημα 1458 - 1476. Είναι βυζαντινού ρυθμού και σταυροειδής με μικρό τρούλο. Οι τοιχογραφίες τον έγιναν, το 1692, πολλές όμως από αυτές είναι μεταγενέστερες. Στο βράχο αυτό είναι λαξευμένη και μία μικρή εκκλησία, η οποία πρέπει να ήταν το ασκητήριο και, αργότερα, μετατράπηκε σε παρεκκλήσι. Η εκκλησία αυτή είναι θολωτή και τοιχογραφήθηκε από τους μοναχούς δαμασκηνό, Ιωνά και Αρσένιο. Στο βράχο αυτό, παλιότερα, ανέβαιναν με ανεμόσκαλες. Το 1888, κατασκευάστηκε μία δίοδος, η οποία το 1925, συμπληρώθηκε με 140 περίπου σκαλιά.

Η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος βρίσκεται σ’ έναν από τους εντυπωσιακότερους βράχους των Μετεώρων. Από το 1362, υπήρξε οργανωμένο μοναστήρι και το καθολικό τον κτίστηκε, από το 1456 ως το 1476. Οι τοιχογραφίες τον έγιναν από τους αδελφούς Αντώνιο ιερέα και Νικόλαο, το 1741. Στον νάρθηκα υπάρχουν τοιχογραφίες, από το 1692. Στην ιερά μονή υπάρχει το Παρεκκλήσι του Τιμίου Ιωάννου του Προδρόμου, μέσα σε λαξευμένο βράχο, με σημαντικές τοιχογραφίες, από το 1682. Τα χειρόγραφα της Ιεράς Μονής της Αγίας Τριάδος φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής του Αγίου Στεφάνου.

Ιερά Μονή του Αγίου Στεφάνου.

Μέσα στο μοναστήρι αυτό βρίσκεται η παλιά Εκκλησία του Αγίου Στεφάνου και μία νεώτερη εκκλησία του αγίου Χαραλάμπους. Η Εκκλησία τον Αγίου Στεφάνου χτίστηκε, το 1300, από το μοναχό Ιερεμία. Είναι, μικρή με ξύλινη στέγη και νάρθηκα και θαυμάσιες τοιχογραφίες, από τις οποίες πολλές καταστράφηκαν από τις επιδρομές των βαρβάρων. Ο Ναός του Αγίου Χαραλάμπους χτίστηκε, το 1798, από τους πατέρες Αμβρόσιο και Θεοφάνη. Είναι μεγαλοπρεπής με θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο και ξυλόγλυπτο κιβώτιο, που σκεπάζει την Αγία Τράπεζα.

Το Μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου είναι το πιο πλούσιο των Μετεώρων. Το 1333, έζησε, εκεί, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος, ο οποίος έκανε πολλές δωρεές σε κτήματα και χρήματα. Στο σκευοφυλάκιο τον μοναστηριού σώζονται ιερά λείψανα αγίων, όπως η αγία κάρα του αγίου Χαραλάμπους, ιερά άμφια, ένας λειτουργικός κώδικας διακοσμημένος με έγχρωμες μικρογραφίες, αργυρά εκκλησιαστικά σκεύη και άλλα αξιόλογα κειμήλια.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Στεφάνου ήταν, αρχικά, ανδρική, αλλά, από το 1961, εγκαταστάθηκε σ’ αυτή γυναικεία αδελφότητα. Κτίτορές της είναι ο όσιος Αντώνιος, στις αρχές ως και τα μέσα του 15ου αιώνα και ο όσιος Φιλόθεος, ο όποιος, στα μέσα του 16ου αιώνα, ξανάχτισε τον Ιερό Ναό του Αγίου Στεφάνου. Περίπου, στον 16ο αιώνα, τοποθετούνται και οι πρώτες τοιχογραφίες τον ιερού ναού. Κατόπιν, το 1798, επί επισκόπου Σταγών Παϊσίου, από τον Κλεινοβό Καλαμπάκας, και ηγουμένου Αμβροσίου, κτίστηκε το σημερινό καθολικό στην μνήμη του αγίου Χαραλάμπους, του οποίου η σεπτή κάρα φυλάσσεται, εκεί, ως το πιο ιερό και θαυματουργό κειμήλιο! Οι τοιχογραφίες στο καθολικό γίνονται από τον πιο σημαντικό, ίσως, σύγχρονο αγιογράφο Βλάση Τσοτσώνη. Στην Ιερά Μονή του Αγίου Στεφάνου, στην παλαιά τράπεζα, που έχει διαμορφωθεί σε μουσείο, υπάρχει αξιόλογη και πλούσια συλλογή χειρογράφων, ιερών εικόνων και ιερών κειμηλίων.

Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά είναι το πρώτο μοναστήρι, που συναντάμε, ανεβαίνοντας προς τα άγια Μετέωρα, δυτικά από τους βράχους τον Βαρλαάμ και της Μεταμόρφωσης. Η ίδρυση του ανάγεται στις αρχές ως τα μέσα του 14ου αιώνα. Το καθολικό έγινε επί μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου του Ελεήμονος και επί Εξάρχου Σταγών ιερομόναχου Νικάνορος. Το 1527, έγινε η αποπεράτωση της αγιογράφησης τον καθολικού από τον Θεοφάνη Στρελίτζα του Κρήτα (μοναχό Θεοφάνη), που συγκαταλέγεται στους πιο σημαντικούς αγιογράφους της μεταβυζαντινής περιόδου της ορθοδοξίας. Στις τοιχογραφίες τον διακρίνουμε την μεγάλη τελειότητα στο σχεδιασμό των μορφών και την άριστη χρωματική απόδοση. Επίσης στην ιερά μονή υπάρχει και το Παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου, όπου σώζονται υπολείμματα τοιχογραφιών του 14ου αιώνα. Τα λίγα χειρόγραφα της μονής φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής του Αγίου Στεφάνου.

Για πολλά χρόνια, έμεινε ακατοίκητο, γιατί είχε πάθει πολλές ζημιές από το πέρασμα των αιώνων. Τα τελευταία όμως χρόνια, αναστηλώθηκε και ανακαινίστηκε.