Ιερά Μονή Αρκαδίου Κρήτης
Ιερά Μονή Αρκαδίου Κρήτης
Χτισμένη σαν φρούριο με δυο κύριες εισόδους, πυριτιδαποθήκη, ξενώνες, τραπεζαρία και κελάρια
Η ημερομηνία της ίδρυσης της ιεράς αυτής μονής δεν έχει, απολύτως, εξακριβωθεί. Μία πληροφορία θέλει ιδρυτή της τον αυτοκράτορα Αρκάδιο (5ος αιώνας), άλλη θέλει ιδρυτή της τον αυτοκράτορα Ηράκλειο (6ος αιώνας). Από μία επιγραφή, βέβαια, πού υπάρχει στο καμπαναριό της, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι χτίστηκε τον 16ο αιώνα. Άλλες πληροφορίες λένε ότι ιδρύθηκε από τον μοναχό Αρκάδιο, την Β’ Βυζαντινή περίοδο, (961 - 1204). Η Ιερά Μονή Αρκαδίου Κρήτης είναι χτισμένη σαν φρούριο με δυο κύριες εισόδους, πυριτιδαποθήκη, ξενώνες, τραπεζαρία και κελάρια. Η πύλη ξαναχτίστηκε το 1866, μετά την καταστροφή της από τους Τούρκους, το 1866. Το οστεοφυλάκιο, που υπάρχει απέναντι από την πύλη, ήταν, πριν από το 1910, ανεμόμυλος. Το όλο κτίσμα είναι σε ρυθμό αναγεννησιακό με θολωτά κελιά και γοτθικά παράθυρα. Η Εκκλησία είναι δίκλιτη Βασιλική, αφιερωμένη στον άγιο Κωνσταντίνο και στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα.
Σύμφωνα με τον περιηγητή R. Pococke η ιερά αυτή μονή φιλοξενούσε 300 μοναχούς, επί ενετοκρατίας. Εδώ, ήκμασε, τον 18ο αιώνα, η χρυσοκεντητική και υπήρχε εργαστήρι κεντητικής αμφίων.
Από την Ιερά Μονή Αρκαδίου υπάρχει μία υπέροχη θέα προς τη θάλασσα και τη χαράδρα, πού είναι γεμάτη βλάστηση. Η θέση της όμως, καθώς και τα χοντρά τείχη, πού την περιβάλλουν, έπαιξαν καθοριστική σημασία όχι μόνο για την δική της ιστορία, αλλά και για την ιστορία όλης τής `Ελλάδας. Όταν δηλαδή άρχισε η μεγάλη Κρητική ’Επανάσταση, τον Μάη του 1866, συγκεντρώθηκαν στο Αρκάδι 1500 οπλαρχηγοί και καπετάνιοι, για να οργανώσουν την Ελληνική Επανάσταση! Μετά όμως από την πληροφορία αυτή, ο Τούρκος πασάς στο Ρέθυμνο έστειλε στρατό, για να σταματήσει τους Έλληνες. Όμως οι οπλαρχηγοί είχαν φύγει και ο τουρκικός στρατός ερήμωσε το εσωτερικό τής ’Εκκλησίας. Παρόλο, βέβαια, πού ή Ιερά αυτή Μονή δεν ήταν το τέλειο οχυρό, όμως ό ηγούμενος αυτής Γαβριήλ και οι επαναστάτες αποφάσισαν να οχυρωθούν και να την κάνουν ορμητήριο τους, αφού η θέση της ήταν η πιο κατάλληλη!
Στις 7 Νοεμβρίου, 15.000 Τούρκοι στρατιώτες, με 30 κανόνια, είχαν περικυκλώσει το Αρκάδι. Από τη μεριά των Ελλήνων υπήρχαν στην ιερά αυτή μονή 260 οπλοφόροι και 700 γυναικόπαιδα. Την πρώτη, βέβαια, μέρα οι Έλληνες άντεξαν στον άνισο αυτό αγώνα, όμως ο ηγούμενος Γαβριήλ, γνωρίζοντας καλά τη δύσκολη θέση, πού βρισκόταν, έστειλε το βράδυ δυο άντρες, για βοήθεια. Οι άντρες αυτοί κατάφεραν, μέσα στο βαθύ σκοτάδι, να περάσουν τις τούρκικες γραμμές, χωρίς όμως να βρουν βοήθεια! Την επόμενη όμως μέρα, οι Τούρκοι, με τα κανόνια τους, κατέστρεψαν την κεντρική πύλη και ορμήσανε με λύσσα μέσα στην ιερά αυτή μονή. Η μάχη ήταν τρομερή! Ο ηγούμενος, τότε, συγκέντρωσε τα γυναικόπαιδα στην πυριτιδαποθήκη. Στη μάχη ο ηγούμενος σκοτώνεται μαζί με πολλούς πολεμιστές! Το μακελειό, στον αυλόγυρο, συνεχίζεται, για πολλές ώρες, αν και οι Τούρκοι ήταν πολύ περισσότεροι. Ο Κωσταντής όμως Γιαμπουδάκης περιμένει, μέσα στην πυριτιδαποθήκη, με την πιστόλα στο χέρι, για να ανατιναχθεί στον αέρα, μαζί με όσους το δυνατόν, περισσότερους Τούρκους!
«Σφαγή μεγάλη αρχινά, περίσσιο φωνοκλήσι.
Ετούτ’ η ώρα θ’ ακουστή σ’ Ανατολή και Δύση.
Καί μέσα στόν αναβρασμό, πού ό χάρος έβρυχάτο,
βροντή, σεισμός εγίνηκε κι ό κόσμος άνω κάτω.
Φωτιά, καπνός καί κτήρια, κορμιά κομματιασμένα,
άντρες καί γυναικόπαιδα στ’ ανέφαλ’ ανεβαίνα.
Τρόχαλος έγινε ή Μονή κι εσείστ’ ό Ψηλορείτης
κι αντιλαλούνε τά βουνά κι, άπ’ άκρ’ ώς άκρη, ή Κρήτη!»
Ο τραγικός επίλογος ήταν 845 νεκροί, 114 αιχμάλωτοι και μόνο 3–4 άτομα κατάφεραν να διαφύγουν! Οι απώλειες, για τους Τούρκους, ήταν πολύ μεγαλύτερες και έφταναν τους 1.500 νεκρούς και τραυματίες! Το Αρκάδι πατήθηκε, μα δεν έπεσε! Στα κυπαρίσσια υπάρχουν, ακόμα, οι σφαίρες εκείνης της εποχής! Ο πασάς πίστεψε ότι, με την νίκη του αυτή, θα σταματούσε την επανάσταση στην Κρήτη, κάτι πού δεν έγινε, αφού, με την μάχη αυτή, μαθεύτηκε στην Ευρώπη ο αγώνας του κρητικού λαού, για την ελευθερία του! Μέσα στην Ιερά αυτή Μονή Αρκαδίου υπάρχει μουσείο με εκθέματα από την ιστορία της ιεράς αυτής μονής και, κυρίως, από την Επανάσταση.