fbpx

Νικηφόρος ο Μονάζων, όσιος: Σύντομη Βιογραφία και Εισαγωγικά Σχόλια

Νικηφόρος ο Μονάζων, Όσιος: Σύντομη Βιογραφία και Εισαγωγικά Σχόλια

Σύντομη Βιογραφία: Ο οσιότατος Πατέρας μας Νικηφόρος, ο οποίος διήνυσε το στάδιο των ασκητικών αγώνων στο αγιώνυμο όρος του Άθω, ήκμασε λίγο πριν από το 1340. Έγινε καθοδηγητής και μυσταγωγός του Γρηγορίου Θεσσαλονίκης (του Παλαμά) στα υψηλά μαθήματα της ασκητικής φιλοσοφίας, όπως το μαρτυρεί κάπου ο τελευταίος.

Σχολάζοντας μόνος με την αμέριμνη ησυχία και ενωμένος πια με τον εαυτό του, ενώθηκε με τρόπο απόρρητο με το υπερκόσμιο και ακρότατο Επιθυμητό, οπότε δέχθηκε με μακαριότητα στην καρδιά του τον ενυπόστατο φωτισμό της χάρης. Αφού λοιπόν πρώτα γέμισε πλούσια ο ίδιος από εκεί με την αμίμητη μίμηση και τη θεοποιό δωρεά της θεώσεως, τα μεταδίδει πατρικά και χωρίς φθόνο ο μακάριος και σε μας με αυτό το μικρό πόνημα του, αν βέβαια θέλομε ν' αξιωθούμε κι εμείς ίσα βραβεία μ' εκείνον.

Στο έργο του αυτό συγκέντρωσε από τις βιογραφίες των Αγίων όλα τα αποσπάσματα που αναφέρονται στη νήψη, στην προσοχή και στην προσευχή, προσθέτοντας από τον εαυτό του και τη μέθοδο που καλύτερη της δε θα φανταζόταν κανένας, τη φυσική δηλαδή και αληθινά σοφή μέθοδο της συγκεντρώσεως του νου μέσα στην καρδιά με την εισπνοή, με ταυτόχρονη επίκληση του Κυρίου Ιησού. Έτσι τον έκανε ακριβέστατο κανόνα της ιερής νήψεως και έστησε για όσους θέλουν να σωθούν κλίμακα καθαρής και αρέμβαστης προσευχής και των αγαθών που πηγάζουν απ' αυτήν, αφού πρώτος αυτός, σαν ένας νέος Βεσελεήλ (Έξ. 36, 1), την κατασκεύασε με την αρχιτεκτονική του Πνεύματος.

Ανεβαίνετε λοιπόν, ανεβαίνετε, όσοι επιθυμείτε νά κατοικήσει μέσα σας ό Χριστός και θέλετε νά μεταμορφωθείτε στην εικόνα του Αγίου Πνεύματος βαδίζοντας από δόξα σε δόξα (Β' Κορ. 3, 18), και στή συνέχεια νά θεωθείτε και ν' αξιωθείτε το φωτεινό κλήρο των σωζομένων.

Εισαγωγικά σχόλια: Πληροφορίες σημαντικές γιά τό βίο και τήν πολιτεία του Όσιου Νικηφόρου «του μονάζοντος» δεν έχουμε. Υπάρχουν μόνο μερικές συνοπτικές γραμμές στον άγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά, θέλοντας νά δικαιώσει τήν ψυχοσωματική μέθοδο, κατά τήν ενέργεια της νοεράς προσευχής, απέναντι στις κατηγορίες τοΰ Βαρλαάμ.

Ο θείος Γρηγόριος επικαλείται, μεταξύ άλλων Νηπτικών, τόν "Οσιο Νικηφόρο, πού έζησε στήν ησυχία αρκετά χρόνια και μάλιστα στα ερημικώτερα μέρη του αγίου Όρους και με ένα μικρό σύγγραμμά του, «παρέδωκε στους ησυχαστές την νηπτική πρακτική». Από τή διατύπωση αυτή ενομίσθη ότι υπήρξε διδάσκαλος του θειοτάτου Παλαμά.

Είναι γνωστόν ότι ο Νικηφόρος, κατά τον Παλαμά, καταγόμενος άπό τή νότιον Ιταλία και όντας λατινικού δόγματος, προσήλθε στήν Ορθοδοξία, επί του Μιχαήλ του Παλαιολόγου. Ήταν ένας από τούς ανθενωτικούς και πολεμίους της συνόδου της Λυών, γι' αυτό και εξωρίσθη. Μετά τό θάνατο του Μιχαήλ ανέβηκε στον Άθω, όπου υπετάγη στους τότε διαπρεπείς ησυχαστές. Αργότερα έγινε ο ίδιος διδάσκαλος συλλέγοντας μαρτυρίες και κείμενα παλαιοτέρων Αγίων μοναχών, με τα οποία θεμελίωνε τις ησυχαστικές εμπειρίες. Αυτά λέγει ο θείος Παλαμάς.

Τη συλλογή των κειμένων αυτών εξέδωσαν στη Φιλοκαλία οι ερανιστές της, με τον τίτλο «Περί νήψεως και φυλακής καρδίας», μαζί με ένα Λόγο του ιδίου, που αναφέρεται εκτενέστερα στα προβλήματα της ιεράς ησυχίας και νήψεως και που, για πρώτη φορά, πρωτοτυπώντας, εισηγείται την ψυχοσωματική μέθοδο.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αιτιολογώντας τη μέθοδο αυτή, γράφει κατά λέξη: «Επειδή πολλούς των εισαγομένων εώρα της αστασίας του νου μηδέ μετρίως γουν κρατείν δυναμένους, και τρόπον υποτίθεται δι' ού άν τό πολυπόρευτον και φαντασιώδες αύτου μετρίως συστείλειαν». Είναι φανερό λοιπόν, ότι αποτελεί προσωπική του οσίου Νικηφόρου επινόηση· προφανώς δεν διδάχτηκε από τους προ αυτού ησυχαστές αυτός ο ψυχοσωματικός «τρόπος» της νοεράς προσευχής, αφού και οι ανθολόγοι της Φιλοκαλίας αναγνωρίζουν τήν πρωτοτυπία μέ τή φράση: «προσθείς δ' οίκοθεν και τήν... φυσικήν και επιστημονικήν αληθώς μέθοδον της δι' εισπνοής ρινός ένδον καρδίας επισυναγωγής του νοός, και της κατ' αυτήν του Κυρίου Ιησού επικλήσεως...».

Αν λάβουμε υπόψη τη μαρτυρία του θείου Παλαμά, ο οποίος εγνώρισε πλήθος διασήμων ησυχαστών, προκύπτει ότι η επανασταστική αυτή μέθοδος, που πολεμήθηκε στο Βυζάντιο, αλλά και έγινε αποδεκτή και από τέσσερες συνόδους, ανήκε αποκλειστικώς στον όσιο Νικηφόρο, αν μάλιστα δεχτούμε, ότι, δεν είχε γνωρίσει τον άγιο Γρηγόριο τόν Σιναΐτη, ο οποίος φέρεται κι αυτός ως εισηγητής της μεθόδου. Αν όντως ο Νικηφόρος ετελεύτησε κατά τα έτη 1295-1300, όταν ο Γρηγόριος ο Σιναΐτης ευρίσκετο στά Παρόρια, μεταξύ βυζαντινών και βουλγαρικών συνόρων, τότε φαίνεται ότι δέν συναντήθηκαν ποτέ, και έχουμε, απλώς, σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνιση της μεθόδου, όσο και αν είναι εκπληκτική αυτή η ρηξικέλευθη σύμπτωση.

Η μέθοδος, όπως σημειώσαμε, πολεμήθηκε κυρίως από τους διανοουμένους του Βυζαντίου, αλλά τελικά καθιερώθηκε, με θεωρητικό την πιο αυθεντική θεολογική μορφή της Ορθοδοξίας, τον Γρηγόριο Παλαμά.

 Έκτοτε οι εργαζόμενοι τη νοερά προσευχή μοναχοί, ησυχαστές και μιγάδες, χρησιμοποιούν τή μέθοδο τουλάχιστο στα πρώτα χρόνια της μονάσεως και ομολογούν ότι συντελεί στη συγκράτηση του ακράτητου νου. Ο όσιος Νικηφόρος ο Μονάζων, με τη μέθοδο της ψυχοτεχνικής προσευχής, προήγαγε τον ησυχασμό και τις μεθόδους του, υπό τον όρο της σωστής χρήσεως και εφαρμογής, ώστε νά μήν παρουσιάζονται εκτροπές, παρανοήσεις, αλλά και να μη θεωρείται η μέθοδος ως προσευχή, αλλά ως βοηθητικό μέσο για την αδυναμία των αρχαρίων.

Η μη ορθή κατανόηση της μεθόδου απετέλεσε την αιτία, άλλωστε, της εκρήξεως των ερίδων μεταξύ ησυχαστών και διανοουμένων του 14ου αιώνος, κατά τις οποίες κατηγορούσαν τους ησυχαστές, ότι περίμεναν «τη χάρη από τους μυκτήρας»! Αλλά και σήμερα παρατηρείται η αφελής παραχάραξη της μεθοδικής προσευχής, γεγονός που συμπαρασύρει στο διασυρμό και αυτή την ιερά και μονολόγιστη προσευχή του Ιησού.